Każde miasto, wieś czy ulica, dosłownie każde miejsce ma swoją historię. Zapisana jest ona w starych fotografiach i dokumentach, ale także w pamięci ludzi, którzy tam mieszkali, pracowali, dorastali… Niestety wiele miejsc, które miały znaczenie dla pokoleń, odeszło w zapomnienie: znikały wraz z upływającym czasem, w wyniku modernizacji czy przemian społecznych. Czy możemy jeszcze ocalić pamięć „zapomnianych” miejsc? – zastanawia się Paulina Wasiluk ze Stowarzyszenie Na Rzecz Dialogu „Tropinka” w Narewce.
Dla niektórych z nich jest to zapewne ostatni moment, bowiem głównym źródłem wiedzy na ich temat są ludzie, którzy odchodzą często nie podzieliwszy się nią z młodszym pokoleniem. Warto zatem posłużyć się ich wiedzą, archiwalnymi dokumentami, technologią, by upamiętnić miejsca, które niegdyś miały ważne znaczenie dla społeczności danego regionu.
Sąsiedzi, których już nie ma
Prostym sposobem jest opracowanie mapy punktów, o których dziś nie wspominają żadne przewodniki, czego podjęło się Stowarzyszenie Na Rzecz Dialogu „Tropinka” w 2021 roku. Mapa taka zawisła na jednym z domów w centrum Narewki na Podlasiu przy okazji wystawy „Sąsiedzi, których już nie ma…”, jaka upamiętniała osiemdziesiątą rocznicę zagłady narewkowskich Żydów.
Pomysł na tę mapę pojawił się już wcześniej, czekał jednak zaszufladkowany w pamięci członków stowarzyszenia na lepszy moment. Ten nadszedł wraz z szykującym się otwarciem wystawy upamiętniającej dawnych mieszkańców miejscowości. Do tworzenia tej mapy „Tropinka” zaprosiła miejscowe artystki: Justynę Kisielewską oraz Natalię Czarniecką, które natychmiast wczuły się w ideę projektu.
Pracę nad mapą rozpoczęto od spisania listy miejsc, które trzeba na nią nanieść. Które z nich wybrano ostatecznie? Przede wszystkim te o szczególnym znaczeniu historycznym. Ideą mapy było ocalenie od zapomnienia zabytków, które nadal istnieją, ale niebawem mogą zniknąć z krajobrazu; przypomnienie tych budynków, jakie od dawna krążą tylko w obiegu ustnym starszych mieszkańców oraz skierowanie uwagi na miejsca nieoczywiste, które mogą być ciekawe zarówno dla miejscowych jak i turystów.
Dokąd prowadzi mapa?
W ten sposób z mapy można dowiedzieć się jak dotrzeć do prawosławnej cerkwi Świętego Mikołaja Cudotwórcy, która powstała w połowie dziewiętnastego wieku; gdzie położony jest stary cmentarz, gdzie niegdyś stał pierwszy kościół katolicki. Z mapy dowiemy się także, gdzie niegdyś umiejscowiona była synagoga lub przedwojenny młyn, a nawet gdzie urodziła się reżyserka filmów dokumentalnych Tamara Sołoniewicz.
Po wyborze tych punktów należało dotrzeć do źródeł, w których można było zobaczyć, jak wyglądały te, których dziś nie ma. Pracując nad mapą można było nauczyć się wiele o historii Narewki i jej najbliższej okolicy, co być może zaowocuje w przyszłych projektach stowarzyszenia.
Wygląda na to, że mapa spełnia swoje funkcje doskonale.
Nie będzie to nudny spacer
Dzięki niej możemy wizualizować, jak wyglądało nasze miasteczko przed wojną. Mapa powiedzie ciekawskich uliczkami Narewki odsłaniając kolejne zabytki lub miejsca, gdzie przed laty znajdowały się ważne dla jej mieszkańców punkty. Nie będzie to nudny spacer.
Z mapy korzysta np. młodzież szkolna ucząc się lokalnej historii. Wywołuje ona wśród uczniów dyskusje; część zna niektóre z tych miejsc z opowieści rodziców i dziadków. Zastanawiają się, gdzie dokładnie stały dane budynki i jak wyglądałaby Narewka, gdyby nadal tam były. Zatem nasza mapa jest wspaniałym narzędziem edukacyjnym. W ten sposób buduje także lokalną tożsamość.
Duma rozpiera również w momentach, kiedy widzimy przy mapie zwiedzających naszą miejscowość turystów. Często włączają oni mapy internetowe, szukając naniesionych na mapie punktów i porównują je z rzeczywistym ówczesnym obrazem.
Hołd dla przestrzeni
Stowarzyszenie Na Rzecz Dialogu „Tropinka” tworząc mapę Narewki z miejscami, których już nie ma podjęło wyjątkową inicjatywę, która jest formą hołdu dla nieistniejących przestrzeni. Na mapę naniesiono dawne ważne miejsca dla przedwojennych mieszkańców miasteczka oraz te które przed laty oraz dziś tworzą jego krajobraz.
Osadzona w centrum miejscowości jest nie tylko edukacyjnym elementem topografii, stanowi również walor dekoracyjny, bowiem swoim niezwykłym wyglądem przykuwa uwagę przejeżdżających i przechodzących obok ludzi. Przypomina nieco rozgwieżdżone niebo, na którym szukamy interesujących gwiazdozbiorów.
W świecie, w którym przestrzeń nieustannie się zmienia, mapy takie stają się ważnym pomostem między tym, co było, a tym, co nadchodzi. Tworzenie map dawnej przestrzeni to jak otwieranie starego albumu pełnego wspomnień; to próba zachowania i zrozumienia historii miejsc, których dziś już nie ma, ale które nadal żyją w naszej pamięci i tożsamości. Takie mapy pozwalają nam podróżować do tych niemal zaginionych zakątków, ożywiać obrazy dawnych ulic i domów, odczuwać atmosferę miejsc, które zniknęły z naszego krajobrazu, lecz pozostały w naszych sercach.
Paulina Wasiluk
Stowarzyszenie Na Rzecz Dialogu „Tropinka”
