Szanujmy aleje: inwentaryzacja alei

2 sierpnia 2019 roku w ramach akcji #SzanujmyAleje Tropinka, we współpracy z Urzędem Gminy Narewka, zorganizowała szkolenie „Inwentaryzacja alei“. Szkolenie przeprowadzili Kamil Witkoś Gnach (Instytut Drzewa, arborysta, leśnik, dendrolog) i Mariusz Krynicki (pracownik urzędu gminy Lądek-Zdrój, szkoleniowiec w zakresie diagnostyki drzew oraz przepisów prawa związanego z ich utrzymaniem). Dziękujemy referentom za podzielenie się z nami wiedzą, Wójtowi, Jarosławowi Gołubowskiemu, za pomoc, zaś za udział w szkoleniu pracownikom, radnym i mieszkańcom Gminy Narewka oraz gościom z Puszczy Knyszyńskiej, Suwalskiego parku Krajobrazowego, Białegostoku, a nawet z Wrocławia!

Zgodnie z przepisami prawa urzędy gmin oraz inni zarządcy nieruchomości, w tym drogowcy odpowiadają za stan zadrzewień. Jednocześnie drzewa rosnące przy drogach są tematem dla wielu osób kontrowersyjnym i rodzącym konflikty. Na drodze rzeczowej dyskusji możliwe jest jednak pogodzenie postulatów bezpieczeństwa ruchu oraz wymogów ochrony przyrody i krajobrazu. Warto zainspirować się tutaj sprawdzonymi już rozwiązaniami: chociażby szwedzką wizją zero, dążącą do zredukowania w przyszłości liczby ofiar wypadków na drogach do zera. Szwedzi poszukują przyczyn wypadków bynajmniej nie w przydrożnych drzewach. Mają natomiast kilka innych sugestii i rozwiązań: dobra nawierzchnia mogłaby zmniejszyć liczbę ofiar nawet o 40 %, rozdzielenie przeciwległych pasów ruchu ogranicza zderzenia czołowe, wykluczając możliwość wyprzedzania w miejscach niebezpiecznych, wysokie mandaty za przekraczanie prędkości, pijani kierowcy trafiają do więzienia, poza tym grożą im wysokie grzywny i kilkuletnia utrata prawa jazdy, które później bardzo trudno odzyskać. Szwecja ma jeden z najniższych wskaźników wypadków drogowych w całej Europie.

Analiza bezpośrednich przyczyn wypadków we wszystkich badanych krajach wykazała, że to nie drzewa „wyskakują na drogę”, a nadmierna szybkość (80% wypadków w Polsce) oraz prowadzenie pojazdu przez nietrzeźwych kierowców (ponad 30% wypadków) są głównymi przyczynami zderzeń na drogach. Większa częstotliwość 11 zderzeń samochodowych z drzewami w Polsce niż zagranicą może być spowodowana gorszym stanem dróg aniżeli w badanych krajach zachodnich.

Urzędnicy i zarządcy nieruchomości są oczywiście pod silną presją zagwarantowania bezpieczeństwa w miejscach, w których rosną drzewa, a skromne budżety przeznaczane na utrzymanie zieleni oraz brak planowych działań poprawiających bezpieczeństwo nie ułatwiają opieki nad alejami. Większość polskich gmin i zarządów dróg ogranicza się do działań interwencyjnych. W efekcie decyzje o wycince podejmuje się w sposób przypadkowy, a drzewa wycinane są nieraz „na wszelki wypadek” (Raporty NIKu potwierdzają, że usuwane jest za dużo drzew, wycinki nie są rekompensowane i często bezpodstawne). Inspekcje są zwykle prowadzone bez konkretnej metodyki i często przez osoby nieprzeszkolone. Jest to fatalna sytuacja, gdyż to na władzach lokalnych spoczywa obowiązek ochrony drzew (według zapisów Konstytucji RP, ustawy o ochronie przyrody czy Europejskiej Konwencji Krajobrazowej).

W celu lepszego zarządzania zadrzewieniami wzdłuż dróg niezbędne jest posiadanie wiedzy o zasobach jakimi dany zarządca dysponuje. Dzięki inwentaryzacji alej na swoim terenie i przeszkoleniu pracowników pod kątem oceny stanu drzew i ich fachowej pielęgnacji, rosną szanse na pogodzenie wymogów bezpieczeństwa publicznego z ochroną drzew. Zaś sama gmina tworzy swój wizerunek jako jako odpowiedzialnego, myślącego całościowo i patrzącego w przyszłość gospodarza.

Pamiętajmy, że gmina wcale nie musi zgodzić się na wycięcie drzew, jak też może uzależnić wydanie zezwolenia od przesadzenia drzew w inne miejsce lub zastąpienia drzew wycinanych innymi drzewami. Powinna rozważyć z jednej strony przedstawione argumenty za wycięciem drzewa, z drugiej strony jednak uwzględnić jego wartość przyrodniczą, ogólnospołeczne potrzeby ochrony i zachowania drzew, a także ochronę elementów krajobrazu kulturowego, wartość dla rozwoju turystycznego (więcej cennych informacji: https://public.eko.org.pl/d…/Podrecznik_Przyjaciol_Drzew.pdf).

3 sierpnia 2019 odbyła się praktyczna część szkolenia – na rozgrzewkę odwiedziliśmy jedno z niewielu ocalałych starych drzew w samej Narewce, czyli przepiękną lipę rosnącą koło Galerii im. Tamary Sołoniewicz – jest naprawdę imponująca, ma ok. 20 m wysokości, obwód na wysokości 95 cm wynosi 233 cm. Przeprowadzając oględziny drzewa pod okiem referentów, Kamila Witkosia Gnacha (Instytut Drzewa) i Mariusza Krynickiego, czuliśmy się jak prawdziwi detektywi i zgodnie stwierdziliśmy: że kilka lat temu dokonano na lipie cięcia na wys. ok 3-4 metrów, blizny nie są problematyczne, dobrze zagojone, nie ma potrzeby wycinania dużych konarów, wystarczy przyciąć drobne gałęzie wchodzące na dach – jeśli będzie taka potrzeba. Wniosek: drzewo piękne i zdrowe, warto jedynie jak najszybciej usunąć odrosty u podstawy lipy. Wskazane byłoby także zdjęcie suchych gałązek i jemioły: na bardzo cienkich gałęziach można ją odciąć z gałęzią, gdy jednak rośnie na grubych konarach, wtedy trzeba zastosować metodę „łyżkowania” : Usuwa się szyję korzeniową krzewu jemioły, w okresie bezlistnym od października do lutego. Po zdjęciu jemioły miejsce po niej najlepiej zakryć na 2-3 lata geowłókniną, żeby zapobiec odrośnięciu.

To właśnie przy tej lipie zamarzył nam się spacer po zielonej Narewce, odwiedziny u narewkowskich drzew, fotografowanie ich o różnych porach roku, a może nawet spisanie historii, jakie opowiadają ich liście… Marzenia czasem się spełniają…

Po tej rozgrzewce podzieliliśmy się na dwie prężne grupy pod kierownictwem referentów. Wyposażeni w gumowe młotki, wykonaną z elastycznego pręta sondę (z drutu o średnicy ok. 4 mm, do badania stanu korzeni) oraz miarki do mierzenia obwodu i średnicy, rozpoczęliśmy inwentaryzację ocalałego fragmentu alei Narewka-Olchówka. Dla przypomnienia – ta aleja to część ważnego turystycznie szlaku rowerowego (Szlak Green Velo), jej spory fragment został niestety wycięty (http://www.tropinka.org/rekonstrukcja-alei-narewka-olchowka-5-10-2019)

Inwentaryzację zaczęliśmy od pierwszych zachowanych drzew alei, jadąc od strony Narewki w odległości około 600 metrów po skręcie na Mikłaszewo, zakończyliśmy zaś przy pomnikowym dębie, przy skrócie na Zabrody. Po prawej stronie drogi obejrzeliśmy 77, po lewej 85 drzew. Rosną tam głównie lipy, brzozy, olchy, kilka topoli, pojedyncze graby, dęby, jesiony i klony. Skrajnia pionowa (wolna przestrzeń nad jezdnią) i pozioma (wolna przestrzeń obok jezdni) są zachowane, w kilku miejscach wystarczy kosmetyczne cięcie, żeby skorygować skrajnię pionową. Rozstaw drzew wynosi mniej więcej 10 m, obwód drzew na wysokości 1,3m nawet do 180 cm. Stan zachowania: aleja zwarta z lukami, widać ślady podkrzesywania drzew w celu zachowania skrajni – zabieg był przeprowadzony dosyć dawno. Stwierdziliśmy występowanie dziupli, gniazd, porostów. Przy ocenie stabilności alei obie grupy zgodnie dały jej 2 punkty (w skali od idealnej jedynki, do nie rokującej wielkich nadziei piątki) – czyli aleję można utrzymać w dobrym stanie poprzez zastosowanie podstawowych, prostych zabiegów, takich jak zdjęcie suchych gałęzi, usunięcie odrostów w dolnej części pnia, utrzymanie skrajni.

Na 162 obejrzanych przez nas drzew jedynie w przypadku trzech zgodziliśmy się na potrzebę ich usunięcia – co też radzimy uczynić zarządcy drogi. W ich miejsce powinno się nasadzić młode drzewka – warto uzupełnić luki w alei (tylko po prawej stronie na obejrzanym odcinku przydałoby się 8 drzewek). Ogólna ocena wartości alei wypadła identycznie w obu grupach: rosną na niej zarówno drzewa z szacowaną pozostałą długością życia powyżej 40 lat, „o szczególnej wizualnej wartości, odgrywające znaczną rolę w krajobrazie“ oraz drzewa z szacowaną pozostałą długością życia co najmniej 20 lat, posiadające wartość przyrodniczą i krajobrazową. Zgodnie stwierdziliśmy, że jest to aleja warta ochrony, jedna z nielicznych już dróg z przydrożnymi drzewami na terenie gminy Narewka.

Chcielibyśmy inwentaryzację doprowadzić do końca (pozostało nam około 700 metrów do Olchówki), oczywiście poinformujemy, jak tylko nam się to uda.

Nadal również mamy nadzieję, iż zarządcy drogi Narewka-Olchówka (jest to droga powiatowa) okażą się dobrymi i dalekowzrocznymi gospodarzami i zrobią wszystko aby zachować i utrzymać w dobrym stanie/zrekonstruować tę aleję, będącą jedną z turystycznych wizytówek Gminy Narewka… Jako że od Pani Wicestarosty Joanny Kojło otrzymaliśmy informację, że jesienią 2019 Zarząd Dróg Powiatowych dokona nasadzeń w miejsce wyciętej części alei, z niecierpliwością czekamy na ogłoszenie terminu sadzenia – obiecujemy sprawozdanie!