Wystawa fotograficzna „Bieżeństwo 1915. Zapomniane uchodźstwo”
W roku 2025 obchodziliśmy 110. rocznicę jednego z ważniejszych wydarzeń w pamięci prawosławno-białoruskiej społeczności Podlasia, określanego jako bieżeństwo. Ten rosyjski termin oznaczający „uchodźstwo” w tym konkretnym przypadku oznacza ucieczkę ludności – przede wszystkim Podlasia – przed zbliżającym się frontem I wojny światowej w 1915 roku. Wtedy to carskie władze zaczęły nakłaniać mieszkańców tych okolic do wyjazdu w głąb Rosji, siejąc panikę i strasząc wizją okrucieństw, których miały się dopuszczać wojska niemieckie na ludności cywilnej.
Droga, którą musieli pokonać uchodźcy, była trudna i pochłonęła wiele ofiar – według szacunków ok. 1/3 bieżeńców zmarła w drodze. Natomiast gdy dotarli już w głąb Imperium Rosyjskiego i udało im się zbudować nowe życie, wybuchła Rewolucja Październikowa. Wówczas bieżeńcy ruszyli w drogę powrotną – do swoich domów, do odrodzonej Polski.
Na pamiątkę tamtych wydarzeń, w 110. rocznicę bieżeństwa, Tropinka w roku 2025 organizowała cykl wydarzeń mających przybliżyć ten temat mieszkańcom Narewki i okolic. Pod koniec 2024 r. na chacie przy jednej z narewkowskich ulic zawisła wystawa fotograficzna „Bieżeństwo 1915. Zapomniane uchodźstwo”, natomiast Aneta Prymaka-Oniszk, autorka książki „Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy”, poprowadziła szereg warsztatów poświęconych pracy nad własną i zbiorową pamięcią.
Zwieńczeniem tegorocznych obchodów jest spektakl teatralny „Bieżeństwo 1915. Historie dzieci z Narewki”, przygotowany przez uczniów ze Szkoły Podstawowej w Narewce pod kierunkiem Joanny Troc.
Spektakl jest efektem pracy wielopoziomowej, prowadzonej podczas warsztatów teatralnych, dziennikarskich oraz zajęć dotyczących pamięci i jej przywoływania. Warsztaty z pamięcią oraz warsztaty reporterskie poprowadziła Aneta Prymaka-Oniszk, wprowadzając uczestników w świat historii bieżeństwa oraz pracy na źródłach. Zanim rozpoczęto próby sceniczne, dzieci i młodzież poznawały temat bieżeństwa – jego tło historyczne, przebieg oraz świadectwa osób, które go doświadczyły. Uczyły się, jak odczytywać dokumenty, jak słuchać relacji i jak pracować z pamięcią, która bywa krucha i niepełna.
Na etapie prób Joanna Troc – autorka scenariusza i reżyserka spektaklu – zdecydowała, że kluczowe będzie zrozumienie przez młodych wykonawców, o czym naprawdę opowiadają. Reżyserka podkreślała, że bez ich wewnętrznego przepracowania tematu wojny i uchodźstwa nie można uczciwie wejść na scenę i mierzyć się z tak trudną historią. Dlatego spektakl stał się rezultatem pracy na wielu płaszczyznach: poznawczej, emocjonalnej i twórczej – od odkrywania historii po rozmowy o tym, jak młodzi ludzie pojmują doświadczenia, które nie należą do ich czasu, ale wymagają od nich empatii i zrozumienia.
Relacje, które stały się podstawą pracy scenicznej, pochodzą w dużej mierze od osób wspominających bieżeństwo z perspektywy dzieciństwa. Wielu z nich w chwili uchodźstwa miało 10, 12 czy 15 lat, a część urodziła się już w trakcie bieżeństwa – w imperium carskim, na Syberii lub innych miejscach przymusowej tułaczki. Dziecięca perspektywa jest więc zapisana w tej historii od samego początku.
Szczególna siła spektaklu objawia się w momencie, gdy na scenie pojawiają się współczesne dzieci i młodzież. To oni wypowiadają słowa dawnych świadectw, oddając głos rówieśnikom sprzed 110 lat. Jedyny pomost między przeszłością a dzisiejszym światem tworzy właśnie ich obecność – fakt, że współczesne dzieci opowiadają o doświadczeniach dzieci z tamtego czasu. Widz obserwuje więc realne, dzisiejsze dzieci, które stają się nośnikami pamięci swoich ówczesnych rówieśników. Młodzi wykonawcy nie tylko mówią, lecz także śpiewają dawne pieśni, które mogły towarzyszyć uchodźcom podczas bieżeństwa. Przygotowanie pieśni i praca wokalna odbyły się pod kierunkiem Bartosza Wasiluka, nadając muzycznym elementom spektaklu szczególną autentyczność.
Spektakl staje się więc aktem przywoływania pamięci, w którym młodzi wykonawcy tworzą pomost między przeszłością a współczesnością, między doświadczeniem dzieci sprzed ponad stulecia a tym, jak dzisiejsze dzieci próbują je zrozumieć i opowiedzieć.
Warsztaty pracy z pamięcią, tekst: Aneta Prymaka-Oniszk
Adaptacja, reżyseria, scenografia: Joanna Troc
Przygotowanie wokalne, opracowanie dźwiękowe: Bartosz Wasiluk
Wykonanie scenografii: Drewutnia Rafał Matysiuk
Plakat, wideo: Borys Łabęda
Opieka pedagogiczna: Katarzyna Czurak
Koordynacja: Katarzyna Leszczyńska
Występują:
Zofia Laszczkowska, Agata Stankowska, Roksana Możdżeń, Gabriela Bartoszuk, Adrianna Grzywińska, Jessica Ładziak, Zuzanna Oniszczuk, Gabriel Bajko, Wojciech Czołdyszkin, Lena Dackiewicz, Zofia Lewicka, Jakub Basałaj, Paweł Hajduk, Julia Milko, Julia Panfiluk, Szymon Oniskiewicz, Maja Biedrycka, Olga Charkiewicz, Katarzyna Gryboś, Jakub Ławrynowicz.
Spektakl powstał dzięki zapałowi młodzieży z Narewki i okolic – Joanna Troc, Aneta Prymaka, Bartosz Wasiluk, Katarzyna Czurak, dziękujemy za wasz entuzjazm i pracę z młodymi aktorami!!!! Mogliśmy się podjąć realizacji tego przedsięwzięcia dzięki wsparciu: Gminy Narewka, Centrum Humanistyki Środowiskowej UW , Centrum Kultury Białoruskiej w Białymstoku/Цэнтр беларускай культуры, Fundacji Nienieodpowiedzialni, Dworu Bartnika, Stefana i Magdaleny Bedkowskich, Małgorzaty Sajkiewicz-Kręt i Anny Czerewackiej oraz FundacjaiArhelan! Gminnemu Ośrodkowi Kultury w Narewce dziękujemy za świetną współpracę i wsparcie!
Zapraszamy również do oglądania wystawy poświęconej bieżeństwu w Narewce.